Việt Nam đã tuyên bố “cuộc chiến” với ô nhiễm nhựa – và năm 2025 đánh dấu một giai đoạn quan trọng trong nỗ lực đẩy lùi rác thải nhựa dùng một lần. Vài năm qua, Chính phủ và người dân Việt Nam đã đẩy mạnh các biện pháp giảm thiểu rác nhựa, từ những lệnh cấm cấp quốc gia mới đến những thay đổi ở cấp cơ sở trong thói quen sinh hoạt hàng ngày. Sau đây là bức tranh cập nhật về tiến triển của Việt Nam:
Mục tiêu tham vọng và các lệnh cấm mới
Chính phủ đã đề ra những mục tiêu táo bạo nhằm loại bỏ các loại nhựa gây hại. Theo một chỉ thị ban hành năm 2022, Việt Nam sẽ cấm sản xuất và nhập khẩu một số loại túi nhựa khó phân hủy có kích thước nhỏ từ năm 2026, đồng thời đặt mục tiêu loại bỏ hoàn toàn đồ nhựa dùng một lần vào năm 2030[27]. Điều này có nghĩa là trong vài năm tới, những vật dụng quen thuộc như túi nylon mỏng, dao dĩa nhựa dùng một lần, hộp xốp… sẽ hầu như biến mất khỏi thị trường. Chính phủ kỳ vọng đến cuối năm 2030 sẽ loại bỏ hoàn toàn các sản phẩm nhựa dùng một lần (trừ một số trường hợp đặc biệt)[28].
Các chính sách này được thúc đẩy bởi thực trạng rác thải cấp bách tại Việt Nam. Cả nước thải ra khoảng 1,8 triệu tấn rác thải nhựa mỗi năm[28], trong đó một phần đáng kể từng đổ ra sông ngòi và đại dương. Việt Nam từng nằm trong nhóm các nước góp phần lớn gây ô nhiễm rác nhựa ra biển. “Cuộc chiến” chống nhựa của Chính phủ nhằm thay đổi thực tế đó bằng cách giảm rác từ gốc.
Thay đổi rõ nét: Tại chợ và các doanh nghiệp
Ngay trước khi lệnh cấm 2026 có hiệu lực, những thay đổi đã thấy rõ trong đời sống thường nhật. Tại các chợ truyền thống và cửa hàng bán lẻ, túi nylon mỏng đã bắt đầu được thay thế dần. Nhiều nơi hiện cung cấp túi phân hủy sinh học hoặc túi giấy (có khi khách phải trả thêm một khoản nhỏ). Theo báo cáo địa phương, việc cấm sắp tới đã đẩy nhu cầu túi phân hủy sinh học tăng cao và thúc đẩy nhiều doanh nghiệp tung ra bao bì thân thiện môi trường[29]. Tiểu thương ở các chợ TP.HCM cho biết khách hàng đang thích nghi – một số thậm chí mang theo làn hoặc túi vải để khỏi phải mua túi nhựa.
Thực tế, chính quyền TP.HCM đặt mục tiêu cắt giảm 70% lượng túi nylon sử dụng tại các chợ truyền thống trong năm 2023, và đã đạt những bước tiến lớn[30]. Từ năm 2022, hầu hết siêu thị và cửa hàng tiện lợi trong thành phố đã tự nguyện ngừng phát miễn phí túi nylon dùng một lần[30], thay vào đó cung cấp túi phân hủy sinh học có tính phí hoặc khuyến khích khách dùng túi riêng. Đây là một thay đổi đáng kể trong thời gian ngắn, nhất là nếu nhớ lại vài năm trước túi nylon miễn phí từng hiện diện khắp nơi.
Hà Nội – thủ đô – cũng không đứng ngoài cuộc. Thành phố đã thông qua nghị quyết loại bỏ dần đồ nhựa dùng một lần trong một số lĩnh vực: bắt đầu từ 2026, các khách sạn, khu nghỉ dưỡng và điểm du lịch ở Hà Nội sẽ bị cấm cung cấp các sản phẩm nhựa dùng một lần như chai lọ nhựa đựng dầu gội sữa tắm, ống hút hay túi nilon[31]. Nhiều cơ sở du lịch hiện đã chuyển sang vật dụng thay thế (ví dụ bàn chải tre, bình chiết nạp lại cho dầu gội) để đón đầu quy định.
Trách nhiệm doanh nghiệp và đổi mới sáng tạo
“Cuộc chiến” chống nhựa không chỉ dừng ở việc cấm sản phẩm – mà còn nhằm thay đổi cả chuỗi cung ứng. Việt Nam đã ban hành quy định về trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR): các nhà sản xuất và nhập khẩu bao bì nhựa phải tái chế một tỷ lệ nhất định sản phẩm của họ hoặc đóng góp vào Quỹ Bảo vệ Môi trường[32]. Chính sách này buộc các công ty phải chịu trách nhiệm tài chính cho rác thải từ sản phẩm của mình, tạo động lực để họ thiết kế bao bì dễ tái chế hoặc phân hủy hơn ngay từ đầu.
Năng lực tái chế trong nước cũng đang mở rộng. Chẳng hạn, doanh nghiệp tái chế nhựa hàng đầu – Duy Tân – đã tăng sản lượng tái chế từ năm 2020 đến 2025 lên hơn 49.000 tấn mỗi năm (gấp khoảng 3 lần)[33]. Khoảng một nửa số nhựa tái chế đó hiện được sử dụng trong nước (một thay đổi lớn so với trước đây khi phần lớn đem xuất khẩu)[33]. Sự phát triển ngành tái chế này rất quan trọng để xử lý lượng nhựa đang lưu thông và tiến tới nền kinh tế tuần hoàn.
Đặc biệt, các doanh nghiệp và startup Việt Nam đang đổi mới trong việc tìm kiếm vật liệu thay thế nhựa. Đây chính là lúc những công ty như EQUO phát huy vai trò – chiến lược của Việt Nam là thay thế nhựa dùng một lần bằng các sản phẩm bền vững từ chính nguyên liệu tự nhiên trong nước. Chẳng hạn, EQUO sản xuất ống hút và dụng cụ ăn uống làm từ gạo, bã mía, nước dừa lên men và các phụ phẩm thực vật khác, hoàn toàn phân hủy sinh học[21]. Những giải pháp “cây nhà lá vườn” như vậy không chỉ giảm rác nhựa mà còn tạo cơ hội kinh tế xanh ngay tại Việt Nam.
Nhận thức cộng đồng và hành động của người dân
Một điểm sáng khác là nhận thức của người dân đã tăng mạnh. Truyền thông liên tục đưa tin và giáo dục về ô nhiễm nhựa. Học sinh tham gia các chương trình “nói không với nhựa” ở trường; cộng đồng tổ chức ngày hội nhặt rác (trên bờ biển, khu phố) ngày càng thường xuyên. Trên mạng xã hội Việt Nam lan truyền nhiều mẹo vặt sống xanh – từ việc dùng túi vải, ống hút kim loại đến làm “gạch sinh thái” (nhét kín rác nylon không tái chế vào chai nhựa để làm vật liệu xây dựng).
Sự kết hợp giữa chính sách, trách nhiệm của doanh nghiệp và hành động của người dân đã mang lại kết quả bước đầu. Nhiều người tiêu dùng cho biết họ đã thay đổi thói quen: sử dụng bình nước cá nhân thay cho chai nhựa, từ chối dao nĩa nhựa khi mua đồ ăn mang về, ủng hộ các cửa hàng giảm thiểu bao bì nhựa. Dù vẫn còn thách thức (ví dụ cần giải pháp thay thế rẻ cho người bán hàng rong, quán cóc), nhưng xu hướng chung rõ ràng là giảm sử dụng nhựa.
Thách thức phía trước và hợp tác toàn cầu
Cuộc chiến chống nhựa của Việt Nam vẫn đang trong giai đoạn đầu và còn không ít trở ngại. Việc thực thi lệnh cấm ở hàng ngàn tiệm tạp hóa, chợ nhỏ trên khắp cả nước đòi hỏi bộ máy quản lý mạnh tay và có thể cả chế tài xử phạt nghiêm. Cũng cần tiếp tục phát triển các lựa chọn thay thế với giá cả hợp lý – quan trọng là túi, hộp thân thiện môi trường phải có giá cạnh tranh để các tiểu thương dễ dàng chuyển đổi. Bên cạnh đó, việc cải thiện hệ thống thu gom và tái chế rác thải cũng rất cấp thiết, nhằm đảm bảo lượng nhựa còn dùng được xử lý đúng cách.
Trên trường quốc tế, Việt Nam đang tích cực tham gia các nỗ lực toàn cầu để giải quyết ô nhiễm nhựa. Đất nước đã bày tỏ ủng hộ một hiệp ước toàn cầu về rác thải nhựa của Liên Hợp Quốc, đồng thời tham gia các sáng kiến khu vực giảm rác nhựa đại dương. Thông qua việc chia sẻ công nghệ và giải pháp (ví dụ học hỏi từ những nước đã giảm rác nhựa thành công), Việt Nam kỳ vọng củng cố thêm chiến dịch của riêng mình.
Triển vọng: Hướng tới Việt Nam không rác nhựa
Tính đến 2025, các sáng kiến chống nhựa của Việt Nam đang cho những tín hiệu đầy hứa hẹn. Luật lệ đã có, thực tiễn kinh doanh đang chuyển đổi, và quan trọng nhất có lẽ là ý thức của người dân đang tiến bộ. Ngày càng nhiều sự đồng lòng và khẩn trương trong nỗ lực chung để bảo vệ môi trường Việt Nam – từ những dòng sông đồng bằng Cửu Long cho tới vịnh Hạ Long nổi tiếng – khỏi vấn nạn rác nhựa.
Vài năm tới sẽ mang tính quyết định. Nếu Việt Nam đạt được các cột mốc đặt ra, đến năm 2030 bạn có thể đi chợ ở Hà Nội hay TP.HCM và chỉ thấy lá chuối, túi giấy, túi vải… được sử dụng – hoàn toàn khác biệt so với một thập kỷ trước. Các công ty như EQUO nhiều khả năng sẽ đóng vai trò chủ chốt bằng việc cung cấp những sản phẩm xanh giúp điều đó thành hiện thực, đồng hành cùng sứ mệnh của cả nước về “NÓI KHÔNG VỚI NHỰA”[34].
Cuộc chiến chống rác thải nhựa của Việt Nam là một ví dụ truyền cảm hứng về việc một quốc gia đang phát triển có thể thực hiện những bước đi táo bạo trước thách thức môi trường toàn cầu. Nó cho thấy rằng với chính sách mạnh mẽ, đổi mới sáng tạo và sự chung tay của người dân, ngay cả một đất nước từng phụ thuộc nhiều vào nhựa dùng một lần vẫn có thể vạch ra lộ trình hướng đến tương lai xanh hơn, sạch hơn. Cuộc chiến còn tiếp diễn, nhưng những diễn biến năm 2025 cho thấy Việt Nam đang đi đúng hướng để giành chiến thắng trong cuộc chiến với rác nhựa[27][28].
(Các bài viết tiếp theo sẽ tiếp tục thảo luận về: Xu hướng mang cốc cá nhân – trào lưu ly cà phê tái sử dụng năm 2025; Các lệnh cấm nhựa ở Bắc Mỹ thúc đẩy nhu cầu sản phẩm phân hủy; Cuộc cách mạng bao bì và kinh tế tuần hoàn ở châu Âu; Vi nhựa trở thành khủng hoảng sức khỏe cộng đồng; Lối sống tái sử dụng và xu hướng zero-waste; Vạch trần “xanh giả” trong sản phẩm sinh thái; và Đột phá về vật liệu sinh học thay thế nhựa. Những nội dung này nhấn mạnh sứ mệnh của EQUO trong việc cung cấp các sản phẩm thân thiện môi trường, góp phần tạo ra các giải pháp bền vững cho tương lai.)
